ضرورت آموزش نگهداری و بهره‌برداری از سامانه‌های نوین آبیاری
طراحی و اجرای سامانه‌های آبیاری معمولاً توسط افراد باتجربه و با صرف دقت و انرژی بسیار زیاد صورت می‌گیرد. این در حالی است که بهره‌برداری از سامانه‌های یادشده توسط افرادی صورت می‌گیرد که ضمن داشتن اطلاعات اندک درزمینهٔ بهره‌برداری و نگهداری از سامانه‌های آبیاری، مدیریت کارآمد آبیاری که بخش مهم بهره‌برداری از این سامانه‌ها است را به‌درستی انجام نمی‌دهند.
در این راستا آموزش بهره‌برداری از سامانه‌های نوین آبیاری می‌تواند نقش مؤثری در افزایش کارایی مصرف آب، کاهش هزینه و افزایش درآمد کشاورزان داشته باشد و درنهایت منجر به توسعه پایدار با تأکید بر مصرف بهینه منابع آب‌های زیرزمینی و سطحی شود. یکی از پرکاربردترین سامانه‌های نوین آبیاری سیستم آبیاری کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک هست که در ادامه توضیحات مختصری در مورد نحوه بهره‌برداری صحیح از این روش آمده است.
شکل 1 : اندازه‌گیری دبی منبع آب به روش خط کش جت
مراقبت و نگهداري از آبپاش‌های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک
- براي اطمینان از ادامه کار رضایت‌بخش آبپاش‌ها، بایستی هرچند وقت یک‌بار نحوه عملکرد آن‌ها کنترل شود. این کنترل بایستی در فشار کار توصیه‌شده انجام گیرد. براي این منظور یک یا چند آبپاش روي هر بال (بسته به شرایط) انتخاب‌شده و نحوه چرخش آبپاش و شعاع پرتاب آن بررسی و کنترل می‌شود.
- نازل‌های آبپاش بررسی و از باز بودن کامل آن‌ها اطمینان حاصل شود. براي باز کردن و تمیز کردن نازل‌ها به‌هیچ‌وجه نباید از اجسام فلزي استفاده نمود، زیرابه افشانک صدمه زده و اندازه استاندارد آن به هم می‌خورد. از روان بودن چرخش بازوي متحرك و نیز روان بودن بدنه آبپاش براي چرخش روي یاتاقان اطمینان حاصل گردد.
- یاتاقان‌های اصلی آبپاش خودبه‌خود با آب روان می‌شوند. به‌هیچ‌وجه نبایستی از روغن براي روان کردن استفاده نمود. روغن‌های روان کننده به آب‌بندهای لاستیکی صدمه می‌زنند.
- افزایش قطر نازل آبپاش باعث افزایش میزان آبدهی و قطر خیس شده آبپاش می‌گردد، در این حالت قطر ذرات آب نیز درشت‌تر می‌شود لذا اثرات وزش بادبر روی یکنواختی توزیع نسبت به نازل تنگ‌تر کاهش می‌یابد از جهتی به دلیل افزایش قطر ذرات امکان کوبیدگی خاک بیشتر می‌شود به همین دلیل توصیه می‌شود در هنگام خاکان و یا کشت گیاهان حساس‌تر از نازل‌های تنگ‌تر استفاده شود و در هنگام باد و یا پس از سبز شدن محصول از نازل‌های گشادت استفاده شود.
- در طول فصل آبیاری چندین بار دبی و فشار سر آبپاش اندازه‌گیری شود و در صورت پایین بودن فشار دلایل آن بررسی شود که ازجمله علت‌های این مسئله هم‌زمانی کارکرد تعداد آبپاش‌هایی بیشتر از آبپاش‌های مجاز طرح هست.
- در صورت خرید آبپاش‌های جدید تنها از یک نوع آبپاش با مشخصات معلوم طبق طرح و دارای تأییدیه استفاده شود.
- از رایزن‌هایی با ارتفاع یکسان در نقاط مختلف استفاده شود.
- در هنگام وزیدن باد متوسط یا شدید به‌هیچ‌وجه آبیاری انجام نشود و ” از آبیاری شبانه استفاده شود.
- از قرار دادن چند آبپاش هم‌زمان روی یک بال آبیاری خودداری شود.
شکل 2 : استفاده صحیح از آبپاش‌های مشابه در سیستم آبیاری بارانی
شکل 3 : اندازه‌گیری دبی آبپاش به روش حجمی
مراقبت و نگهداري از لوله‌ها و اتصالات آبیاری بارانی کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک
- در زمستان لوله‌های زیرخاک از هر جنس باشند بعد از پایان کار حتی لامکان از آب تخلیه شوند.
- با شروع فصل آبیاری لوله‌های اصلی سریع شستشو داده شود.
- هنگام استفاده از سامانه و زمان جابجایی آبپاش، شیر خودکارها بررسی شوند در صورت نشتی یا شکستی تعمیر یا تعویض شوند.
- در سیستم به تجهیزات کود دهی مجهز باشد، بایستی بعد از کود دهی لوله‌ها و آبپاش‌ها شستشو داده شوند.
- چنانچه از شیرفلکه‌های خط اصلی استفاده نمی‌شود به‌منظور جلوگیری از زنگ‌زدگی سعی شود هرچند وقت یک‌بار آن‌ها را باز و بسته نمود.
- با واپایش‌های مرتب فشار خط لوله می‌توان از گرفتگی سیستم اطلاع حاصل نمود. افت بیشتر از حد مجاز بین دو مقطع نشان‌دهنده انسداد و یا شکستگی مرئی یا نامرئی و نشتی لوله است.
- کشاورز باید قبل از نصب آبپاش‌ها در هر استقرار و یا برداشتن آن‌ها، شیر ابتدای لوله فرعی را ببندد. با انجام این عمل و تعویض به‌موقع قطعات خراب‌شده شیر خودکارها، می‌توان از نشت موضعی آب جلوگیری و باعث کاهش تغییرات فشار در سیستم شد.
مراقبت و نگهداري از ایستگاه پمپاژ
- برای روشن کردن الکتروموتور ابتدا باید شیرفلکه نصب‌شده در لوله رانش پمپ را کاملاً” بسته و سپس اقدام به روشن کردن نمایید. بعدازاینکه الکتروموتور را روشن کردید به‌تدریج شیرفلکه را بازکنید تا الکتروموتور به نقطه کار باراندمان ماکزیمم برسد.
- هنگام خاموش کردن پمپ لازم است شیرفلکه ابتدای خط اصلی را بسته سپس پمپ را خاموش نمایید.
- در زمان بهره‌برداری (فصل زراعی) به هیچ دلیل اجازه داده نشود تا سیستم پمپاژ بیش از 22 ساعت در شبانه‌روز روشن باشد. همواره شیرفلکه‌ها را به‌آرامی باز و بسته نمایید. همواره فشار سیستم کنترل گردد و آن را بر روی فشار تعریف‌شده تنظیم نمایید.
- در فصل زمستان به‌منظور از فرسودگی و زنگ‌زدگی لوله‌های مکش، به ای پس و موتورپمپ آن‌ها را به انبار منتقل نمایید و یا حداقل به‌صورت کامل آن‌ها را از باران و برف بپوشانید، در صورت انتقال پمپ به انبار آن را به‌صورت عمودی قرار دهید و از قرار دادن جلوی نور مستقیم خورشید و مکان‌هایی که گردوخاک وجود دارد جلوگیری نمایید.
- در ابتدای فصل زراعی استخر ذخیره آب پاک‌سازی شود.
- جهت کنترل جلبک نسبت به شستشوی منظم استخر ذخیره آب اقدامات لازم صورت پذیرد.
- در از پمپاژ غیرمستقیم از استخر استفاده می‌گردد از صافی برای جلوگیری از گرفتگی پمپ توسط جلبک استفاده شود.
- قبل از بهره‌برداری از سیستم آبیاری باید دقت شود که فشارسنج نصب‌شده درروی لوله رانش پمپ سالم باشد و قبل از روشن شدن پمپ عدد صفر را نشان دهد و پس از به کار افتادن سیستم فشارسنج باید عددی را نشان دهد که در دفترچه طراحی با عنوان فشار کارکرد سامانه ذکرشده است.
- در صورت کیفیت نامناسب آب آبیاری (شوری و گازدار بودن ) و خرابی مکرر پمپ، به بهره‌بردار توصیه می‌شود به علت خوردگی و زنگ زدن سریع‌تر فلز در مجاورت آب‌های شور، در صورت امکان از پمپ‌های استیل استفاده نماید ولوله رانش را رنگ‌آمیزی نماید.
- حوضچه پمپاژ یا استخر ذخیره آب حتماً باید فنش کشی شده باشد و دارای تابلو خطر باشد.
- به‌منظور حفاظت پمپ، یک شیر کشویی و یک شیر یک‌طرفه باید در خط رانش و نزدیک پمپ نصب شوند. شیر یک‌طرفه باید بین پمپ و شیر کشویی نصب شود. اگر برای افزایش قطر خط لوله رانش از تبدیل استفاده می‌شود. تبدیل باید بین شیر یک‌طرفه و پمپ قرار گیرد. قطر خط لوله رانش هرگز نباید از قطر دهانه رانش پمپ کوچک‌تر بوده بلکه ترجیح باید یک یا دو سایز بزرگ‌تر از آن باشد.
- لوله‌کشی خط مکش باید تا حد امکان مستقیم و کوتاه باشد. این خط لوله باید یک یا دو سایز بزرگ‌تر از نازل پمپ باشد. طول و قطر لوله باید بر مبنای حداکثر مجاز ارتفاع مکش تعیین شود. افت فشار اصطکاکی را نیز شامل است. تعبیه یک سوپاپ یک‌طرفه در خط مکش ، پمپ را پر از آب نگه می‌دارد. سطح خالص سوپاپ یک‌طرفه باید حداقل برابر دهانه مکش پمپ اما ترجیح بزرگ‌تر باشد.
شکل 4 : نداشتن توری آشغال‌گیر، فنس و تابلو خطر و وجود جلبک در استخر ذخیره آب
شکل 5 : زنگ‌زدگی لوازم مکش پمپ و اشتباه در محل نصب شیر فشارسنج
